Odkrycie doktora Przemysława Mroza: Gwiazda o dwóch twarzach

20 07 2023

Kategoria: Odkrycia, Osiągnięcia, Sieć badawcza „Wczesny Wszechświat"

Międzynarodowy zespół astronomów ogłosił na łamach tygodnika „Nature” zaskakujące odkrycie gwiazdy, której połowa powierzchni pokryta jest wodorem, a druga połowa – helem. Współautorem publikacji jest dr Przemysław Mróz zatrudniony w ramach sieci badawczej „Wczesny Wszechświat”.

Odkryty przez naukowców obiekt to biały karzeł – wypalona pozostałość małomasywnej gwiazdy, takiej jak Słońce. Kiedy gwiazda się starzeje i wypala paliwo znajdujące się w jej wnętrzu, rozdyma się do ogromnych rozmiarów (nawet kilkaset razy większych niż obecnie Słońce), stając się tzw. czerwonym olbrzymem. Na końcowym etapie życia odrzuca ona zewnętrzną otoczkę gazową. Pozostaje po niej gorące, gęste jądro, które składa się z produktów reakcji termojądrowych zachodzących w przeszłości, zazwyczaj węgla i tlenu. Jądro jest pokryte cienką warstwą helu lub wodoru. To właśnie biały karzeł.

Białe karły mają masy zbliżone do masy Słońca, jednak są od niego nawet sto razy mniejsze i milion razy gęstsze. Jedna łyżeczka materii budującej białego karła może ważyć tyle co samochód osobowy.

Zespół, do którego należy dr Przemysław Mróz, opisał odkrycie białego karła, którego połowa powierzchni jest pokryta wodorem, a druga połowa – helem. Obiekt otrzymał nazwę Janus, od rzymskiego boga wszelkich początków, którego przedstawiano jako bóstwo o dwóch twarzach.

Obiekt został odkryty w danych z przeglądu nieba Zwicky Transient Facility (ZTF), realizowanego w Obserwatorium Palomar w Kalifornii. Doktor Przemysław Mróz był między innymi odpowiedzialny za wykonanie pomiarów jasności ponad 1 miliarda gwiazd obserwowanych przez projekt ZTF, dzięki czemu odnaleziono ten niezwykły obiekt. Jak mówi: „Gwiazda wyróżniała się dużymi zmianami jasności, powtarzającymi się co 15 minut. To tyle, ile trwa jeden jej obrót wokół własnej osi”.

Dodatkowe obserwacje wykonane za pomocą Teleskopu Kecka, znajdującego się w Obserwatorium Mauna Kea na Hawajach, ujawniły podwójną naturę gwiazdy. Naukowcy użyli instrumentu zwanego spektrometrem, żeby rozszczepić światło gwiazdy (podobnie jak pryzmat rozszczepia światło Słońca na kolory tęczy), co umożliwiło zbadanie jej składu chemicznego. Obserwacje wykazały obecność wyłącznie wodoru na jednej połowie gwiazdy i obecność wyłącznie helu na drugiej połowie.

Przypuszcza się, że atmosfery niektórych białych karłów ulegają przemianie z całkowicie wodorowych na całkowicie helowe. Ze względu na dużą gęstość, a więc silną grawitację, ciężkie pierwiastki opadają do środka białego karła. Wodór jest najlżejszy ze wszystkich pierwiastków i unosi się na powierzchni. Uważa się jednak, że w miarę czasu, kiedy biały karzeł stygnie, powinno zachodzić mieszanie warstw wodoru i helu na powierzchni gwiazdy. Janus jest prawdopodobnie pierwszym obiektem, w którym zaobserwowano to zjawisko bezpośrednio.

Przyczyna tak znaczących różnic składu chemicznego powierzchni nie jest jednak znana. Naukowcy przypuszczają, że pole magnetyczne może być kluczem do ich wyjaśnienia. „Pole magnetyczne gwiazd może być niesymetryczne lub silniejsze po jednej stronie” – mówi Ilaria Caiazzo z California Institute of Technology, pierwsza autorka publikacji w „Nature”. „Pole magnetyczne może uniemożliwić mieszanie wodoru i helu. Zatem jeśli pole magnetyczne jest silniejsze po jednej stronie białego karła, przeciwdziała mieszaniu pierwiastków i jedna strona gwiazdy jest wodorowa”.

Według innej hipotezy postawionej przez autorów pracy pole magnetyczne może wpływać na ciśnienie i gęstość materii w atmosferze gwiazdy. „Pole magnetyczne może zmniejszyć ciśnienie gazu, co powoduje powstanie “oceanu” złożonego wyłącznie z wodoru tam, gdzie pole magnetyczne jest najsilniejsze” – mówi James Fuller, współautor pracy i profesor astrofizyki teoretycznej w California Institute of Technology.

Żeby sprawdzić, która z tych hipotez jest prawdziwa, potrzebna jest większa próbka podobnych obiektów. Naukowcy mają nadzieję, że dostarczą ją przyszłe wielkie przeglądy nieba.

Doktor Przemysław Mróz jest zatrudniony w ramach sieci badawczej „Wczesny Wszechświat”, która jest jednym z działań zaplanowanych w ramach Priorytetowego Obszaru Badawczego II. Ma ona za zadanie wspieranie, integrowanie, intensyfikowanie i inicjowanie badań w zakresie fizyki subatomowej, astronomii, geochemii i mineralogii prowadzonych na Uniwersytecie, ze szczególnym naciskiem na tematy powiązane z poznawaniem wczesnych etapów ewolucji Wszechświata (więcej na ten temat »).

Ilustracja: Wizja artystyczna pola magnetycznego wokół białego karła. Źródło: Caltech

Udostępnij: